تنوع شغل، شرایط و محیط‌های کاری از ابتدای شکل‌گیری مفهوم کار و شغل، رشد و تغییرات بسیاری داشته که بررسی آن جذابیت‌های خود را دارد. در این مقاله می‌خواهیم به تاریخچه شکل‌گیری قانون کار ایران و جهان و تغییرات آن تا امروز بپردازیم.
تاریخچه تأسیس سازمان بین المللی کار در جهان
سازمان بین المللی کار در سال ۱۹۱۹ پس از پایان جنگ جهانی اول در زمانی که کنفرانس صلح در کاخ ورسای بر پا بود ، شکل گرفت. نیاز به پیـدایش چنین سازمانی در قرن نوزدهم به وسیله دو تن از صنعتگران ولزی و فرانسـوی یعنی رابرت اوون و دانیل لگراند مورد تأکیـد و پیگیری قرار گرفته بود.
پس از آنکه طرح مذکور در خلال همکاری‌های بین‌المللی جهت تدوین قانون کارگران در سال ۱۹۰۱ در باسل مورد توجه قرار گرفت، سازمان ILO با هدف تدوین مقررات و قوانین بین‌المللی در جهت بهینه‌سازی استانداردهای بین المللی کار و حصول اطمینان از بکارگیری آنها متولد شد.
قانون ILO در بین ماههای ژانویه و آوریل ۱۹۱۹ به وسیله کمیسیون کار در کنفرانس بین‌المللی صلح تدوین شد. این کمیسیون ترکیبی بود از نمایندگان ۹ کشور بلژیک ، کوبا ، چکسلواکی ، فرانسه ، ایتالیا ، ژاپن ، لهستان ، برتانیا، و ایالات متحده آمریکا که رهبری کیسیون را ساموئل گامپرس، رئیس فدراسیون کارگری آمریکا ( AFL ) بر عهده داشت.
نتیجه این نشست بروز سازمان سه جانبه‌گرایی بود که تنها سازمانی بود که نمایندگان دولت، کارفرمایان و کارگران را در یک نقطه سامان می‌داد . قانون ILO فصل هشتم معاهده صلح ورسای است .
اولین نشست سالانه سازمان بین المللی کار ، همراه بود با دو نماینده از دولت و کارفرمایان و کارگران از هر کشور عضو که در تاریخ ۲۹ اکتبر ۱۹۱۹ با یکدیگر ملاقات کردند. این نشست مسائل مربوط به شش مبحث اول قانون بین المللی کار را که درباره ساعات کار در صنایع، بیکاری، حفاظت از زنان باردار، ساعات کار شبانه زنان ، حداقل سن کار و کار شبانه برای جوانان در صنعت می باشد، مشخص ساخت.
در بخش بدنه مدیریت اجرایی ILO که توسط کنفرانس انتخاب شدند، نیمی از اعضا را نمایندگانی که از طریق دولت هایشان معرفی شده بودند و یک چهارم آن را نمایندگان کارفرمایان تشکیل می دادند. آنها آلبرت توماس را به عنوان اولین مدیرعامل دفتر بین المللی کار انتخاب کردند که دبیر کل دائمی سازمان بود. او یک سیاستمدار برجسته فرانسوی با اعتقادات راسخ و دغدغه‌های اجتماعی بود که در دوران جنگ جهانی اول در دولت فرانسه مسئولیت وزارتخانه مهمات را برعهده داشت. در همان آغاز کار ، اعتبار و قدرت خاصی به سازمان بخشید. در کمتر از دو سال ، ۱۶ قانون بین‌المللی کار و ۱۸ توصیه‌نامه تدوین شد .
تاریخچه شکل گیری حقوق کار :
منظور از حقوق کار، قواعد و مقرراتی است که روابط کارگر و کارفرما را تنظیم کند و نه مفهوم کار چون کار مفهومی است که از ابتداء حیات بشر تا انتها آن وجود دارد. در واقع سوال اینست حقوق کار از چه زمانی شکل گرفته است.
در نظام های حقوقی مختلف در گذشته مقرراتی برای تنظیم این روابط بطور نانوشته وجود داشته است اما به صورت مدون و امروزه نبوده است. در نظام حقوق اسلام این قواعد به صورت نانوشته وجود دارد مفاهیم مثل کار ، کارگر ، کارکردن در دین مقدس اسلام است.
با این حال دوره های شکل گیری حقوق کار به ترتیب زیر است:
۱- دوره قبل از انقلاب صنعتی تا قبل از قرن (۱۸) :
این دوران به آزادی و مطلق گرائی معروف است یعنی رابطه کار توسط کارگر و کارفرما ایجاد می‌شود، کار یک مفهوم شخصی است و دولت‌ها در آن دخالتی ندارند. هیچ نوع مفهوم حقوقی کار در آن رعایت نمی‌شود.
۲- دوره صنعتی قرن (۱۸-۱۹) :
این دوره به دوره دخالت دولت‌ها معروف است با پیدایش صنعت و انقلاب صنعتی به نیروی کار یعنی کارگر هرروز بیشتر نیازمند می‌شدند کارفرما بااستفاده از سرمایه و صنعت و کارگر سودی بیشتر بدست می‌آورد اما همچنان کارگر در وضعیت بدی قرار داشت به همین خاطر دولت‌ها ناچار به دخالت شدند. کار از یک مفهوم شخصی به مفهوم عمومی تبدیل شد که به نظم عامه ارتباط داشت با وضع قوانین توسط دولت‌ها مفاهیم اولیه حقوق کار شکل گرفت و کارفرمایان مجبور شدند تا آنها را رعایت کنند، مثل : تقاعد ، بیمه ، رخصتی ، احترام ، ساعات کاری ، حداقل مزد ، حقوق کار کودکان ، زنان ، عدم کار اجباری ، عدم تبعیض در جنیست و مزد ، … .
۳- بعداز انقلاب صنعتی از اوایل قرن (۲۰) تا اکنون :
این دوران به دوران اوج و شکوفائی حقوق کار معروف است. علاوه بر تغییر مفاهیم اولیه حقوق کار مفاهیم جدیدی مثل : اعتصاب، امنیت شغلی، درجه بندی مشاغل و حق اتحادیه برای کارگران شکل گرفت. کارگران متوجه قدرت خود شدند و با تشکیل سازمان‌های کارگری در تشکیل قوانین و مقررات سهم گرفتند.
قانون کار ایران (قبل از انقلاب)
آبان سال ۱۳۲۳ در وزارت پیشه و هنر، اداره مستقلی به نام اداره کل کار تشکیل شد این اداره کل ابتدا برای رسیدگی به اختلافات تصویبنامه‌ای تنظیم کرد که در فروردین سال ۱۳۲۴به تصویب هیات وزیران رسید.
اولین طرح قانون کار در تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۲۵ و در زمان تعطیلی مجلس به تصویب هیات وزیران رسید. از آنجا که با تصویب قانون کار، سازمان کوچک اداره کل کار، قادر به حل و فصل امور کارگری نبود و از طرف دیگر یکی از گردانندگان حزب توده نیز در راس وزارت پیشه و هنر قرارگرفته بود و حکومت وقت به سبب مخالفت‌های سیاسی حزب مزبور، مایل نبود امورکارگری کشور را سلطه و اختیار وی قراردهد، لذا با تصویب هیات دولت در ۱۳/۵/۱۳۲۵وزارتخانه جدیدی به نام وزارت کار و تبلیغات از ادغام اداره کل کار، اداره کل انتشارات و تبلیغات و اداره عمران و اصلاحات وزارت کشور تشکیل و مامور اجرای قانون کار گردید.
درسال ۱۳۲۵ مظفرفیروز به عنوان اولین وزیر وزارت کار و تبلیغات معرفی شد.
تاریخچه وزارت کار و امور اجتماعی را می‌توان به دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۷ و ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۲ تقسیم کرد.
درسال ۱۳۲۵ بعد از تصویب وزارت کار و تبلیغات توسط هیات دولت، سرانجام درسال ۱۳۲۸ اجازه قانونی تاسیس وزارت کار از طرف مجلس به دولت داده شد و وزارت کار موجودیت قانونی پیدا کرد.
هدف و وظایف وزارت کار و تبلیغات در بدو امر با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان به شرح ذیل بود:
ایجاد مرجع بی طرف صلاحیتدار برای حل اختلافات کارگر و کارفرما و تمرکز امور مربوط به کار و مراقبت در تهیه اجرای مقررات قانون کار و قانون بیمه کارگران و حمایت و تامین بهداشت و رفاه کارگران و برقراری روابط با تشکیلات بین‌المللی کار.سرانجام این وزارتخانه با دو وزارتخانه تعاون و رفاه و تامین‌اجتماعی ادغام شد .
قانون کار ایران (بعد از انقلاب)
قانون کار کشور در سال ۱۳۶۸ شمسی از سوی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. پس از تصویب قانون کار، اختلاف نظرهایی بین شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی در مورد برخی از مواد این قانون به وجود آمد.
در پی این اختلافات، مجمع تشخیص مصلحت نظام برای بررسی‌‌های بیشتر در مورد مواد اختلافی وارد عمل شد که پس از بررسی بر حسب ضرورت در مورد برخی از مواد از مقام معظم رهبری مجوز گرفته شد و در نهایت در سال ۱۳۶۹ شمسی با اصلاح و تتمیم مواد دیگر به تصویب نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید.
قانون کار دارای ۲۰۳ ماده و ۲۱ تبصره است که پس از تصویب در تاریخ نهم دی ماه سال ۱۳۶۹به منظور اجرای قوانین وضع شده نامه ای با شماره ۲۶۷/۸۸۴۰/ق از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست جمهور وقت ابلاغ شد.
فصل های قانون کار ایران
قانون کار فعلی ایران در سه فصل و ۳۸ ماده تنظیم شده. در فصل اول، تعاریف کلی و اصول اولیه آورده شده است. فصل دوم قانون کار به قرارداد کار و شرایط انعقاد آن تعلق دارد. در مبحث دوم از فصل دوم به تعلیق قرارداد تعلق پرداخته شده‌است و سومین مبحث از فصل دوم قانون کار به خاتمه قراردادکاری مربوط می‌شود که در دسته بندی قانون کار به صورت کامل به آن پرداخته‌ایم. توصیه می‌شود اگر در مسیر استخدام شرکت‌ها و یا شاغل هستید، حتما قانون کار ایران را مطالعه کنید.
